L’Île d’Enfer / Vítiseyjan chap.3b/þriðji 3b

Posted On 28 mars 2020

Au baer, je dors dans le lit d’un valet qui me cède la place.
Dans le creux tout tiède, je me glisse en étirant mes membres et j’ai la sensation d’un bonheur absolu.

Trois heures après, Einar m’appelle.
– Monsieur, debout !
Hein ! quoi ? Déjà ? Sans renâcler, je me lève, j’avale le café bouillant.
Einar sangle les bêtes et me tend l’étrier.
Hop là ! En route.
La neige nous accompagne.

Rude étape dans les rochers et la terre molle.
Le lac Anavatn est ma seule consolation. Sa tache émeraude contraste avec les roches brunes et la neige blanche, des milliers d’oiseaux le survolent. Des canards au col vert, des plouviers dorés *. Des cygnes sauvages pataugent sur les bords, lourds et empêtrés.
Une maman et cinq petits font une escadre qui manœuvre.

Un autre petit lac, dont nous suivons la rive droite, nous conduit, à onze heures du soir, au pauvre baer qui termine l’étape.
L’hôtesse est seule. Le paysan est à Akureyri. Elle nous a entendu venir ; aussitôt elle s’est levée, sa fille aînée est debout, passant un linge mouillé sur le plancher, la maison doit être nette pour recevoir l’hôte.
Le café est servi, tout est prêt, et la paysanne nous reçoit sur le seuil de sa porte au moment même où nous descendons de cheval.

Les petits enfants, quatre marmots aux joues rondes, aux cheveux blonds hirsutes, veulent voir le « frankman ».
   Mon bracelet-montre les intrigue et mon stylo les émerveille.
   Je griffonne ces notes sur mes genoux, cependant qu’Einar Jonson explique à la pauvre femme, désolée de n’avoir pas mieux à nous offrir, que je suis un « important personnage ».
   Animal d’Einar qui trouble l’âme simple de cette humble paysanne prodiguant les trésors de son cœur, seule richesse qu’elle ait !
   Et je songe à l’accueil que l’on me ferait si je me hasardais à cogner, vers les onze heures du soir, à la porte de certains patelins du doux pays de France, m’amenant sans crier gare, moi, mes chevaux et un copain dont l’appétit est aussi grand que la taille.

La petite pièce, où j’ai dormi comme un prince, est creusée dans le sol ; à hauteur de ma tête, un carré de bois : la fenêtre, par où entre la lumière du jour.
Par l’étroite ouverture, j’aperçois le lac sur lequel la neige tombe, fait un trou et fond.

La neige, naturellement ! Douze degrés sous zéro, naturellement.
Les bourrasques de vent qui balayent le plateau soulèvent la neige. Mes yeux saignent, mon pied gauche commence à geler.
Arrêt.
Je me déchausse, l’orteil est boursouflé et bleuâtre.
– Einar, l’alcool camphré, s’il vous plaît !
   Très consciencieusement, Einar débouche le sac, chercher et dit, la mine désolée :
– Je ne sais comment cela se fait, « Il » n’est pas là.
   Il soulève la sacoche. Inutile ! J’ai compris.
– Vous avez bu l’alcool camphré.
   Ma phrase n’est pas une question, mais une affirmation, et Einar me répond, les bras ballants, paumes larges ouvertes, ce seul mot :
   – Vraiment.
   Je n’ai jamais pu démêler s’il fallait mettre un point d’interrogation ou un point d’exclamation à ce « vraiment ».
   Ce dont je suis certain, c’est que ce sacré animal, que le diable l’emporte, a bu mon alcool camphré.

Je bande mon pied endolori après l’avoir longuement frictionné. En selle, mon vieux Freddy, l’étape est encore lointaine !
It’s a long way… to Rejkjavik.
A l’horizon, de hautes montagnes en pyramide. Sur la gauche, énorme, formidable, titanique, un volcan en forme de bouclier.
La neige a cessé, la plaine est sableuse, puis c’est un désert de pierres volcaniques et des cendres, ce qu’on nomme en minéralogie un « congloméré ».

Modrudalur. Sur la carte du captain Daniel Braun, le mot est écrit en capitales. En effet, Modrudalur est un centre important. C’est un baer riche, qui, à l’abri des hautes montagnes qui l’environnent, a des herbages nourriciers sur lesquels vivent plusieurs centaines de moutons et plusieurs tribus de poneys.
Modrudalur est, au fond d’un cirque volcanique, par 65° 29 de latitude nord, 15° 55 de longitude. Son altitude est de 480 mètres au-dessus du niveau de la mer.

Pendant la nuit, la neige est tombée, couvrant la plaine ; cependant, le froid est moins vif. Le thermomètre n’accuse que trois degrés sous zéro.
Einar a eu l’amabilité de me prévenir que l’étape prochaine serait rude : Modrudalur à Grimstadir. Il y a surtout un certain fleuve que l’on doit traverser deux fois.
– Un pont ?
Einar hausse les épaules.
– Un gué ? Einar secoue la tête.
Charmant ! charmant ! charmant !
Et puis après tout, flûte ! On verra. Nous ne sommes pas au bout de nos peines.
La tentation me prend soudain de retourner en arrière, d’aller à Seydisfjord et d’attendre le premier steamer qui passera, soit pour Rejkjavik, soit pour l’Europe.
Une envie subite, irraisonnée, un coup de cafard monstre. Allons, vieux, ça ne va pas, ce matin ?
Beau début… regarde la carte, il y a un joli bout de ruban… hein ! Et puis ces fils qui s’enchevêtrent : rivières, fleuves, torrents, ces hautes montagnes à franchir, ces précipices à éviter, ces mille pattes minuscules, volcans, laves, ça ne te dit rien ?
Facile ! Donne l’ordre du retour. On t’accueillera à Seydisfjord avec le sourire… et à Paris donc… Dis-moi la tête que feront les copains, tu vois d’ici leurs gueules de travers ?
Ah ! non, pas ça ! …
– Eh ! bien ! quoi, Einar, qu’est-ce que vous fichez ? Grouillez-vous, espèce de brute !
Mais Einar, philosophe, laisse passer l’orage. Il en a vu d’autres. Sans se hâter, il boucle les valises. Il a vraiment un chic extraordinaire pour équilibrer les bagages : une ficelle par-ci, une courroie par-là, il coupe, il taille, il coud, avec la même impassibilité.
Soudain, il se retourne.
– Monsieur, il faudrait acheter un autre cheval.
– Hein ?
Einar sait fort bien que j’ai entendu. Il répond :
– Oui, monsieur.
Il a, du reste, maquignonné l’affaire ; le maître du baer est là, comme par hasard… et le poney aussi… C’est une vieille bête rousse dont les côtes sont en cerceau et les iliaques en porte-manteau. Elle est minable, mais elle a de bons yeux dorés sous les cils blancs.
– Il est vieux… fait le paysan.
Pardienne ! on ne peut le nier.
– … Mais c’est une excellente bête. Achetez-la, monsieur, elle est de bon conseil.
– Combien ?
– Trois cent vingt-cinq couronnes.
Et l’homme se hâte d’ajouter :
– Je vous donne le bât et la bride.
Oh ! Alors… un animal de « bon conseil » à ce prix là, c’est donné.
Tope !
On lui colle aussitôt l’appareil cinématographique sur le dos.
Pauvre appareil, il n’a jamais été à pareille épreuve !
Combien de fois, au long de ma route, mes yeux se sont posés sur lui, alors qu’au trot de la bête j’entendais comme un bruit de ferraille ; le pied bringuebalait comme une rapière trop longue, dont le pommeau serait trop lourd.
Parfois il prenait au poney la fantaisie de se rouler, pattes en l’air ; puis, remis debout, il se secouait, heureux de ce délassement.
Ah ! j’avais bien besoin de m’empoisonner avec cet outil-là !
Et je revoyais les pièces minuscules, l’iris et les entrailles mystérieuses, les écrous gros comme des têtes d’épingle, les roues dentelées, le fragile obturateur.
Dans la sacoche, les boîtes rondes où se trouve la pellicule vierge.
Pellicule, appareil, tout le fourbi reçoivent la neige depuis des jours, traversent avec nous les rivières… mais le soir, lorsque je range soigneusement mon bagage, j’ai la satisfaction de voir que la maison Pathé, prévenante, a eu le soin d’écrire en grosses capitales tout autour des boîtes : « CRAINT L’HUMIDITE ».

Donc, le vieux cheval roux est chargé du matériel cinématographique.
Aussitôt, comme s’il comprenait le rôle qui désormais sera le sien, il prend la tête de la petite caravane.
Nous n’avons plus qu’à le suivre.
En sept heures, nous faisons quinze kilomètres. Impossible d’aller plus loin. La bourrasque de neige est d’une violence inouïe. Le vent souffle en tempête, il descend, du haut des monts, et s’engouffre dans la vallée étroite où nous cheminons. Les aiguilles de glace piquent les yeux des chevaux qui hennissent de douleur. Je souffre horriblement de ma gelure.
Einar, lui-même, y renonce. Il faut s’arrêter à Vididalur.
Le paysan s’empresse. Nous débâtons les chevaux et rentrons sous terre. Devant un bon feu de tourbe, jambes étendues, j’arrache d’un geste machinal les glaçons qui, sur mon chandail de laine, font de pittoresques stalactites.

   Comme je vais pour m’étendre sur le bat-flanc qui me servira de couche pour la nuit, j’aperçois mes chevaux errant à l’aventure ; leurs longues crinières et leurs queues traînantes flottent comme un drapeau sous les coups de la bourrasque toujours déchaînée.
   Du sabot, ils raclent le sol, enlèvent la neige pour essayer de trouver une maigre pitance.
   Ils vont errer ainsi toute la nuit. Lorsque la fatigue les gagnera, ils se coucheront dans la neige, et la neige qui tombe les ensevelira.
   Ainsi faisaient mes chiens d’Alaska ; ainsi font les poneys d’Islande, livrés à la garde de Dieu, mangeant ce qu’ils trouvent, dormant où ils peuvent, ne connaissant jamais l’ombre tiède de l’écurie, le foin qui sent la prairie, l’avoine aux grains d’or.
   Dans le silence, leur ronde inquiète est un cauchemar ; ils passent, ombres et fantômes, dans le tournoiement exaspéré des flocons blancs. Les montagnes noires ont disparu. Le ciel bas semble vouloir écraser la terre à force de détresse et de désolation.

Au réveil, changement de décor. Le soleil fait valser des millions de molécules dans un rais d’or pâle.
Le ciel est bleu. La montagne violette.

Un beau soleil nous fait cortège, les poneys galopent dans la pierraille, mais bientôt la cendre volcanique couvre seule le sol, une cendre impalpable qui vole sous le pas des chevaux, une cendre qui a tout envahi, chassant l’ancien baer de Grimstadir dont elle a dévoré les ruines, obligeant les paysans à fuir. Ils ont établi leurs fermes à plusieurs kilomètres… là-bas… tout là-bas, on aperçoit les deux cubes de ciment gris, car Grimstadir est une baer et une station postale.
C’est là qu’aboutit le courrier qui, tous les mois, suit la route que nous venons de parcourir. De Seydisfjord à Grimstadir, le postier va, par les noires gelées d’hiver, par des printemps pareils à celui-ci, franchissant les monts, traversant les rivières, apporter aux pauvres gens qui nous ont accueillis les ultimes nouvelles du monde civilisé.
L’homme de la poste est le seul lien qui les rattache à la vie**.

On a séparé les agneaux des brebis. Par centaines, les agneaux bêlent ; les brebis, là-bas, répondent.
On ouvre la porte, c’est la ruée de cinq cents agnelets et la galopade des brebis.
Chaque petit cherche sa mère, chaque mère son petit…
Et lorsqu’ils se sont retrouvés, la brebis s’arc-boute, écarte ses jambes, l’agneau donne des coups de tête furieux, puis happe les mamelles ballantes.
Les uns tettent, les genoux repliés, d’autres sont sur le dos ; d’autres tettent, la gueule de travers… Ils s’impatientent, goulus… une dizaine d’agnelets courent affolés, cherchant et bêlant, lamentables.
Si l’un d’eux se trompe de maman, la brebis se rebiffe et chasse l’importun à coups de tête.
Lorsqu’un petit meurt, on est obligé de tromper la mère en plaçant la dépouille du mort sur l’agnelet qu’on veut lui faire adopter.
Dans l’immense enclos, on n’entend plus que le baiser gourmand des agnelets.
Les mères clignent leurs yeux, dans une douce béatitude.

Il m’est impossible de trouver le sommeil, tant la lumière est vive. Elle entre à flots dans la chambre claire, dont les cloisons embaument le sapin fraîchement menuisé.
Je laisse errer ma pensée au fil des nuages qui passent, nuages roses qu’une brise légère fait cavalcader… et je vais chevauchant des chimères, car l’Éternel a dit : « Je te ferai passer comme à cheval par-dessus les lieux haut élevés de la Terre… »
Quant à l’héritage de Jacob, promis par Isaïe, je ne le trouverai point, en vérité, sur cette terre d’Islande plus desséchée et plus aride que les rives lointaines du Jourdain.

Oui, mais les gens qui sont ici vivent de peu, arrachant, à force de labeur et d’opiniâtreté, de maigres profits à un sol particulièrement ingrat.
Si le bonheur est l’art de savoir limiter ses désirs, ceux-là sont parmi les heureux de ce monde.

Minuit ! C’est un enchantement ! Fête de grâce, fête d’harmonie, le ciel est à l’horizon couleur fleur de pêcher. Chante, mon cœur, la quiétude d’être seul ; plus isolé dans tes pensers que Robinson dans son île, écoute s’égoutter la nuit… La nuit ? Non, pas le nuit, la promesse d’une lumière éternelle. Joie de cet enfer. Gloire et rayon. Aurore sainte.

Si vous étiez à Tarascon et qu’il vous prit la fantaisie de vouloir muser à Beaucaire, l’idée ne vous viendrait jamais de vous jeter dans le Rhône pour gagner l’autre rive.
Le fleuve est large, le courant rapide et puis… et puis il y a le fameux pont…
Une heure après avoir quitté Grimstadir, le Jökulsa nous barre la route, le Jökulsa qui est au Rhône ce que le Rhône est à la Seine.
Les eaux sont d’un gris cendré, elles courent impétueuses, venant des grands glaciers.
Et cependant il faut passer. Il faut passer …
Le vieux poney de « bon conseil » n’hésite pas, lui ; il s’est approché, broyant sous ses lourds sabots les pierres ponces que le fleuve charrie et rejette en langue traînée d’argent sur ses rives, et bravement il s’est jeté à l’eau.
Les poneys porteurs, poneys de Panurge, suivent l’ancêtre sans discuter.
Einar pousse son cheval qui se décide après une hésitation.
Je pousse du talon le mien ; il s’avance, recule, se cabre et soudain se jette à l’eau comme on se noie. D’un seul bond, il franchit trois mètres, tombe, souffle, hennit… et nage.
Les autres, là-bas, sont des points au milieu du fleuve. Seuls émergent les naseaux et le sommet du crâne.
La dérive est importante, le petit poney gris nage vaillamment. Comme il est le plus léger, le courant l’entraîne… mais la bête est brave, son instinct lui dit qu’il ne faut pas se laisser aller, elle nage, nage, nage, éperdument.
Je n’ai pas vidé les étriers. Mon regard fixe l’autre rive, car lorsqu’on traverse un fleuve à cheval il faut bien se garder de suivre le courant des yeux, sans quoi, inconsciemment, on se penche et l’on perd l’équilibre… et si l’on perd l’équilibre, c’est la mort pour le cheval et pour soi.
Se garder aussi de tirer sur la bride : le moindre mouvement, et le cheval se retourne sur lui-même. Le résultat est identique : la mort.
J’ai les maxillaires crispés. Le froid ? non, la peur. Une peur insensée, stupide, qui me tient à la gorge…
Nous avons abordé à trois cents mètres de la crique où nous devions atterrir.

Fjord, voyant les bêtes à l’eau, a fait comme elles ; mais, poids plume, le courant l’emporte.
Il a gagné le milieu du fleuve, lorsqu’il change d’idée et revient à son point de départ.
Là, il secoue ses poils, s’assied sur son derrière et, la tête droite, il pousse un hurlement.
Mais sa lamentation ne dure pas, il s’élance à nouveau dans les flots.
Sa tête met une tache noire sur l’eau grise ; je l’aperçois longtemps, puis elle disparaît.
Pauvre, pauvre Fjord !
Soudain un jappement joyeux retentit, la petite bête maligne a coupé le courant en biais ; elle est allée aborder à plus d’un kilomètre en aval, mais elle a passé…
Tous deux, mouillés et frileux, nous nous serrons l’un contre l’autre.
C’est si doux de se retrouver lorsqu’on a failli se perdre !

Sur la rive du Jokulsa, il y a un soeluhus. Un soeluhus est un abri de pierre pour les voyageurs, c’est une pièce carrée où l’on trouve, roulée dans un sac, de la laine brute sur laquelle on peut dormir, un poêle, quelques morceaux de tourbe, parfois même du charbon.
Sur le poêle, une théière, une casserole de fer battu… des provisions, morue ou flétan séchés à l’air, quelquefois une boîte de conserves.
Mais les paysans préfèrent passer la nuit dehors, car il court des histoires sinistres dans lesquelles les soeluhus jouent un rôle tragique.
C’est à l’intérieur de l’île que se sont réfugiés les esprits d’autrefois, non pas les dieux qui sont partis sans retour lorsque, en l’an mille la parole de Christ les a chassés, non pas Odin ou Thor, mais les mauvais génies, les Alfas, les Trolls, les Géants, et le plus terrible d’entre eux : Olfür… qui se plaisent à jouer mille tours à ceux qui sont assez téméraires pour venir les troubler dans leur domaine et dans leur solitude.
Malheur à celui qui s’endort sous le toit du soeluhus !

Einar, tout en effilochant sa morue sèche, me dit à voix basse :
– C’est vrai, monsieur, croyez-moi. Tenez, deux frères, Fredericsen et Jonson, étaient partis de Kirkjubaer ; ils allaient à Vopnafjordur, lorsque la tempête les rencontra comme ils traversaient le Jokulsarhlid. Le poney de Jonson tombe et se brise la patte. Le cavalier dit à son frère : « Gagne le soeluhus qui est au pied du Smjurfjall » Le Smjurfjall, volcan où chacun sait que les esprits des ténèbres sont déchaînés…
« Malgré la neige, Fredericsen trouve le soeluhus. Il essaie de faire du feu, impossible ; il cherche à tâtons la laine pour se coucher : pas de laine ; à manger : rien pas ça. De guerre lasse, il s’accroupit et s’endort… Soudain, il est réveillé par des coups que l’on frappe à la porte. Claquant des dents, Fredericsen se signe, le bruit cesse… Un instant après, il entend des pas au-dessus de sa tête, et pan, pan, pan, pan, les coups ébranlent la poutre maîtresse du toit, et, dans la hurlée de l’ouragan, il perçoit un cri immense… On l’appelle… Cette voix, c’est celle d’Olfür, qui punit l’imprudent, Olfür qui réclame sa proie, Olfür pourvoyeur de la mort…
« Cinq jours après, des paysans qui passaient ont trouvé, couché devant la porte, gelé à bloc, Jonson, et dans le soeluhus, Fredericsen qui riait, riait, riait… »

Á bæ einum sef ég í rúmi vinnumannsins sem hefur gengið úr rúmi fyrir mig.
Ég smeygi mér í volga holuna og rétti úr limum mínum og mér finnst ég vera alsæll.

Þremur tímum seinna kallar Einar á mig.
– Á fætur, monsjör.
Ha ? Hvað ? Svona fljótt ? Ég rís upp án þess að mögla, svolgra sjóðheitt kaffi.
Einar gyrðir hestana og heldur í ístaðið. Svona nú! Af stað!
Snjórinn fylgir okkur á leið.

Óblíður áningarstaður í klettum og mýrlendi.
Ánavatn er eina huggun mín (1). Smaragðsgrænn flötur þess er andsæða við dökka klettana og hvíta mjöllina, þúsundir fugla sveima þar yfir. Endur með græna hálsa, heiðlóur. Villtir svanir vappa um á bakkanum, þungir og silalegir.
Mamma og fimm ungar eru starfsamur hópur.

Annað lítið vatn höfum við á hægri hönd og við örkum meðfram því þangað til við komum klukkan ellefur að kvöldi að fátæklegum bæ sem verður áfangastaður okkar.
Húsmóðirin er ein heima. Bóndinn er á Akureyri. Hún hefur heyrt okkur koma. Hún fór þá undireins á fætur, dóttir hennar er líka á fótum og strýkur deigri tusku yfir gólfið. Bærinn þarf að vera hreinn til að taka á móti gestunum.
Kaffið er til reiðu, allt er tilbúið, og húsmóðirin tekur á móti okkur í dyrunum um leið og við stígum af baki.

Litlu börnin, fjórir hnokkar með ávalar kinnar og ljóst úfið hár, vilja sjá “fransmanninn”.
Armbandsúrið vekur forvitni þeirra og þau verða hugfangin af sjálfblekungnum mínum.
Ég klóra þessi orð á hné mér á meðan Einar Jónsson er að upplýsa veslings konuna, sem er í öngum sínum að hafa ekki betra að bjóða, um það að ég sé “mikilsháttar maður”.
Skálkurinn hann Einar vakti óróa í einfaldri sál þessarar auðmjúku bóndakonu sem jós úr fjársjóðum hjarta síns þeim einu auðæfum sem hún átti.
Og mér verður hugsað til þess hvaða viðtökur ég fengi, ef ég freistaði þess að berja á dyr klukkan ellefu að kvöldi í einhverri sveit á hinu blíða Frakklandi, kæmi þar fyrirvaralaust með sjálfan mig, hesta mína og förunaut sem væri eins matlystugur og hann væri stór.

Litla herbergið, þar sem ég svaf einsog prins, er grafið niður í jörðina, í höfuðhæð mér er tré rammi ferkantaður: glugginn sem dagsljósið kemur í gegnum.
Út um þröngt opið sé ég snjóinn falla á vatnið, mynda í það holur og þiðna.

Snjór, að sjálfsögðu. Tólf stiga frost, að sjálfsögðu.
Vindhviðurnar sem fara um hálendið þyrla upp snjónum. Það blæðir úr augum mér, vinstri fótur minn byrjar að kala.
Við nemum staðar.
Ég fer úr skónum, stóra táin er bólgin og blá.
– Einar, viljið þér vera svo vænn að rétta mér kamfórusprittið ?
Einar leysir samviskusamlega utan af pokanum og tekur úr honum lyfjakassann, rótar í honum og leitar, segir síðan eyðilagður á svipinn:
– Ég skil ekkert í þessu. “Það” er ekki þarna.
Hann lyftir upp hnakktöskunni. Til einskis ! Ég skil.
– Þér hafið drukkið það.
Orð mín eru ekki spurning, heldur fullyrðing, og Einar svara mér einu orði um leið og hann fórnar höndum með galopnum lófum:
– Virkilega.
Ég hef aldrei getað áttað mig á því hvort ætti að segja spurningarmerki eða upphrópunamerki aftan við þetta “virkilega”.
Það sem ég er viss um er að þessi bannsetti gaur, og skrattinn hirði hann, hefur drukkið kamfórusprittið mitt.

Ég bind um auman fót minn eftir að hafa nuddað hann vel og vandlega. Á bak, Frikki minn góður, enn er langur áfangi eftir!
It,s a long way… to Reykjavík.
Við sjónarrönd eru há fjöll einsog pýramídar í laginu. Á vinstri hönd geysimikið, skelfilegt, ógnarstórt eldfjall í laginu einsog skjöldur.
Snjórinn er horfinn, landið er sendið, þá tekur við eyðimörk hraungrýtis og ösku, það sem kallað er hnullungaberg í steinafræði.

Möðrudalur. Á korti Daníels Bruun kapteins er orðið skrifað með upphafsstöfum. Og reyndar er Möðrudalur mikilvæg miðstöð. Það er stórbæ, og á sér í skjóli hárra fjalla grösugra haga, þar sem beitt er nokkrum hundruðum fjár og hestum af ýmsu kyni.
Möðrudalur er í eldfjallahring 65°29 norðlægrar breiddar, 15°55 vestlægrar lengdar.

Um nóttina hefur fallið snjór sem þekur hálendið, en kuldinn er þó ekki ens mikill. Hitamælirinn sýnir ekki nema þriggja stiga frost.
Einar hefur verið svo vinsamlegur að gera mér viðvart um það, að næsti áfangi verði erfiður : frá Möðrudal að Grímsstöðum. Það er sérstaklega ein á sem verður að fara tvisvar sinnum yfir.
– Er brú ?
Einar ypptir öxlum.
– Vað ? Einar hristir höfuðið.
Dásamlegt! Dásamlegt! Dásamlegt !
Og hvað um það, svei attan! Við sjáum til. Maður er svo sem ekki laus við allar þrautir.
Sú freisting heltekur mig skyndilega að snúa við og halda aftur til Seyðisfjarðar, bíða þar eftir fyrsta gufuskipinu sem fer, hvort sem það er til Reykjavíkur eða meginlands Evrópu.
Skyndileg löngun, vanhugsuð, hræðileg blekking. Heyrðu kunningi, er eitthvað að í dag ?
Góð byrjun… líttu á kortið, þarna er fallegur borði…
Jæja ! Og svo þessar línur sem flækjast hver um aðra: ár, fljót, lækir, þessi háu fjöll sem þarf að komast yfir, þessar gjár sem þarf að varast, og þessir smáangar, eldfjöll, hraun, er það ekkert sem máli skiptir ?
Einfalt ! Skipaðu svo fyrir, að snúið skuli við. Á Seyðisfirði verður þér tekið brosandi… og hvað um París… Hvernig yrði upplitið á kunningjunum, sérðu fyrir þér hvernig þeir mundu gapa ?
Nei ? Ekki það…
– Jæja, Einar, hvern skrattan eruð þér að hugsa ? Flýtið yður nú, skálkur !
En Einar er heimspekingur og lætur óveðrið fara hjá. Hann hefur kynnst öðrum. Fumlaust bindur hann um ferðakoffortin. Hann er frábærlega snjall að jafna baggana : eitt snæri hér, ein ól þar, hann sker, klippir, saumar, allt með sömu róseminni.
Skyndilega snýr hann sér við.
– Monsjör, það verður að kaupa annan hest.
– Ha ?
Einar veit vel að ég hef heyrt hvað hann sagði. Hann svarar :
– Já, monsjör.
Hann er auk þess búinn að ráðstafa hlutunum. Bóndinn á bænum er þarna kominn, einsog af tilviljun… og hesturinn líka… Það er gamall, rauður húðarklár með rifbein einsog tunnugjarðir og lendarnar einsog herðartré. Hann er vesældarlegur, en hann hefur gullslegin augu undir hvítum augnahárum.
– Hann er gamall… segir bóndinn.
Andskotinn hafi það ! Varla er hægt að neita því.
-… En þetta er frábær skepna. Kaupið hann, monsjör, það er hollráð.
– Hvað kostar hann ?
– Þrjú hundruð tuttugu og fimm krónur.
Og bóndinn flýtir sér að bæta við :
– Ég gef reiðinginn og tauminn.
Nú! hvað þá… Hestur eftir “hollráði” á þessu verði, það er gjöf.
Ég læt slag standa !
Kvikmyndavélin er undireins hengd á hann.
Veslings myndavél, aldrei hefur hún mátt þola þvílíkt og annað eins fyrr.
Hve oft hef ég ekki fest augu mín á henni á leið okkar, þegar ég heyrði einsog málmglamur frá brokkandi hestinum. Standurinn dinglaði fram og aftur einsog of langt sverð með þungum hjöltum.
Stundum fékk hesturinn þá flugu í höfuðið að velta sér með lappirnar upp í loftið, hristi sig síðan þegar hann var kominn á fætur, feginn að vera laus við þetta.
Já ! endilega þurfti ég að vera að íþyngja mér með þessu tæki !
Og ég sá fyrir mér smágerða hluta þess, ljósopið og dularfull innyflin, skrúfur á stærð við títuprjónahausa, tannhjól, brothætta tímastillinn.
Í hnakktöskunni eru kringlóttar dósir með óáteknum filmum.
Filmur, myndavél, allt hafurtaskið hefur fengið á sig snjó dögum saman, farið yfir árnar með okkur… en að kvöldi dags, þegar ég var að koma farangri mínum vel fyrir í skjóli, hafði ég þá ánægju að sjá, að þeir hjá Pathé-fyrirtækinu höfðu haft þá fyrirhyggju að skrifa stórum upphafsstöfum á umbúðirnar : “Varist raka”.

Sem sé, gamli klárinn rauði er látinn bera kvikmyndavélina.
Það var einsog hann skildi hvaða hlutverki hann ætti nú að gegna, og á samri stundu tók hann forystu fyrir lestinni.
Við þurfum ekki annað en að fylgja honum eftir.
Við förum fimmtán kílómetra á sjö klukkutímum. Ekki viðlit að halda lengra áfram. Ofsinn í hríðarbyljunum er með fádæmum. Óveðursstormur kemur ofan af fjöllunum og steypist ofan í þröngan dalinn, þar sem við erum á ferð. Ísnálarnar stingast í augu hestanna sem hneggja af sársauka. Ég þjáist óskaplega af kalinu.
Einar sjálfur gefur eftir. Við verðum að staðnæmast í Víðidal.
Bóndinn lætur hendur standa fram úr ermum. Við tökum af hestunum og göngum ofaní jörðina. Þar logar í mókögglum, og fyrir framan eldinn góða teygi ég úr fótunum og slít með vélrænum hreyfingum ískleprana sem eru einsog skrautlegir dropasteinar á ullarpeysunni minni.

Þegar ég ætla að fara að leggja mig á reiðinginn sem á að vera hvíla mín yfir nóttina, tek ég eftir því að hestar mínir eru teknir á rás. Sítt faxið og taglið langa blakta einsog fánar í storminum sem enn er í versta ham.
Þeir krafsa með hófunum í jörðina og ýta snjónum frá til að reyna að finna eitthvert lítilfjörlegt æti.
Þeir eiga eftir að reika þannig alla nóttina. Þegar þeir fara að þreytast, leggjast þeir í snjóinn og það fennir yfir þá.
Þannig fóru hundarnir mínir í Alaska að, þannig fara hestarnir að á Íslandi, komnir upp á guðs náð, og þeir tína í sig það sem þeir finna, sofa þar sem því verður við komið, en finna aldrei hlýtt skjól í hesthúsi, ilmandi sléttuhey, gullna hafra.
Í þögninni verður hringsól þeirra að martröð. Þeir eru skuggar og vofur á ferð í æðislegri hringiðu snjókornanna hvítu. Svörtu fjöllin eru horfin. Það er einsog lágskýjaður himinninn vilji kremja jörðina í angist og auðn.

Þegar ég vakna hefur landið breytt um svip, sólin lætur milljónir sameinda dansa í daufgullnum geisla.
Himinninn er blár, fjallið fjólublátt.

Fögur sól er nú í fylgd með okkur, hestarnir tölta á mölinni, en brátt er það eldfjallaaska sem þekur jörðina, fíngerð aska sem þyrlast upp undan hófum hestanna, aska sem hefur lagt allt undir sig, gleypt tóttirnar af bæ þeim er Grímsstaðir heitir, þaðan sem fólkið varð að flýja. Þau byggðu sér bú marga kílómetra í burtu… Þar út frá… langt út frá, þar ber fyrir augu tvo gráa steinkassa, því Grímsstaðir eru bær og póststöð.
Þangað fer pósturinn sem mánaðarlega fer leiðina sem við erum búnir að fara. Frá Seyðisfirði að Grímsstöðum fer pósturinn í frosti vetrarins, á vordögum einsog þeim sem nú eru, fer yfir fjöllin, yfir árnar, til að færa þessu fátæka fólki sem tekur á móti okkur síðustu fréttir af hinum siðmenntaða heimi.
Landpósturinn er eini hlekkurinn sem tengir það lífinu.

Lömbin hafa verið færð frá ánum. Þau jarma hundruðum saman. Ærnar svara þarna yfirfrá.
Hliðið er opnað, fimm hundruð lömb ryðjast fram og ærnar taka á sprett.
Hvert lamb leitar að móður sinni, hver móðir að barni sínu…
Og þegar þau hafa fundið hvort annað, glennir ærin út fæturna og setur upp kryppu, lambið rekur höfuðið ákaft upp undir hana, grípur um lafandi spena.
Sum eru á hnjánum meðan þau sjúga, önnur á bakinu, enn önnur sjúga með munninn þversum… Þau eru óþolinmóð, gráðug… Eitthvað um tíu lömb hlaupa um æðislega, leita og jarma aumkunarlega.
Ef eitthvert þeirra villist á mömmu, streitist ærin á móti og stangar óvelkomna lambið frá sér.
Ef lamb deyr, verður að blekkja ána með því að setja gæruna af dauða lambinu yfir lambið sem hún á að taka að sér.
Í réttinni, sem er gríðarstór, heyrist nú ekki lengur annað en gráðugir kossar lambanna.
Mæðurnar depla augunum í sæluvímu.

Ég get alls ekki náð að festa svefn, birtan er svo mikil. Hún flæðir inn í ljóst herbergið, þar sem þilin anga af nýhefluðum furuborðum.
Ég læt hugann reika um skýin sem fara hjá, bleik ský sem léttur andvari heldur á siglingu… og ég ríð á draumfák, því skrifað stendur í bók Drottins : “…og þá mun ég láta þig fram bruna á hæðum landsins…”
En arfleið Jakobs, sem fyrirheitin er hjá Jesaja spámanni, hana finn ég í sannleika sagt ekki á þessu landi, Íslandi, sem er rýrara og hrjóstugra en hinir fjarlægu bakkar Jórdanár.

Já, en fólkið hér lifir af litlu, dregur með erfiði og þrjósku lítilfjörlegan arð úr einstaklega ófrjórri mold.
Ef gæfan er fólgin í þeirri list að kunna að stilla löngunum sínum í hóf, er þetta fólk meðal hinna hamingjusömu hér í heimi.

Miðnætti! Það eru töfrar! Hátíð náðar, hátíð samræmis, himinninn gullroðinn úti við sjóndeildarhring. Syngdu, sál mín, um þann frið að vera einn, einangraðri í hugsunum sínum en Robinson á eyju sinni, hlustaðu á nóttina drjúpa… Nóttina? Nei, ekki nótt, fyrirheit um eilíft ljós. Gleði þess vítis. Dýrð og geisli, heilög Áróra.

Ef þið væruð stödd í Tarascon og fengjuð þá hugmynd að fara og eyða deginum í Beaucaire, dytti ykkur aldrei í hug að stinga ykkur í ána Rhone til að komast á hinn bakkann.
Áin er breið, straumur harður, og auk þess… auk þess er þessi blessaða brú…
Einni klukkustund eftir að við förum frá Grímsstöðum hindrar Jökulsá för okkar, Jökulsá sem er gagnvart Rhone það sem Rhone er gagnvart Signu.
Vatnið í henni er öskugrátt, hún rennur straumþung ofan frá jöklunum miklu.
Og samt verðum við að komast yfir hana. Við verðum að komast yfir…
Gamli klárinn með “hollráðið” hikar hvergi. Hann gengur að ánni, treður undir þungum hófum vikursteinana sem áin ber með sér og varpar í löngum silfurröndum á land upp, og hann kastar sér djarflega í vatnið.
Trússhestarnir, ragir en fylgispakir, fylgja gamla klárnum hiklaust.
Einar hvetur hest sinn sem ákveður sig eftir nokkurt hik.
Ég slæ hælum undir kvið á mínum, hann gengur að ánni, hörfar, kreppir sig og stekkur skyndilega í vatnið einsog til að drekkja sér. Í einu stökki fer hann þrjá metra, fellur, blæs, hneggjar… og syndir.
Hinir eru þarna fyrir neðan einsog deplar á miðju fljótinu. Upp úr sjást aðeins granirnar og efsti hluti hauskúpunnar.
Miklu máli skiptir hve hratt hestana rekur, litli klárinn grái syndir djarflega. Straumurinn ber hann hratt, þar sem hann er léttasti hesturinn… en þetta er hugrökk skepna, eðlishvötin segir honum að hann megi ekki gefast upp, hann syndir, syndir, syndir upp á líf og dauða.
Ég hef ekki losað fætur mína úr ístöðunum. Ég stari á bakkann fyrir handan, því menn verða að varast að horfa í strauminn, þegar farið er yfir fljót á hesti, annars hallast menn ósjálfrátt og missa jafnvægið… og ef menn missa jafnvægið, þá táknar það dauða bæði fyrir mann og hest.

Einnig verður að varast að grípa í tauminn: minnsta hreyfing og hesturinn snýr sér við. Afleiðingin er hin sama: dauðinn.
Kjálkar mínir eru stífir. Kuldi? Nei, hræðsla. Æðisleg, heimskuleg hræðsla sem lamar kverkar mínar…
Við komum að landi þrjú hundruð metrum fyrir neðan víkina, þar sem við höfðum ætlað að lenda.

Þegar Fjörður sá, að hestarnir voru komnir út í ána, gerði hann einsog þeir. En hann var léttur eins og fjöður, og straumurinn hreif hann með sér.
Hann er kominn útí mitt fljótið, þegar hann skiptir um skoðun og snýr aftur til sama lands.
Þar hristir hann feldinn, sest á afturendann, lyftir hausnum beint upp í loftið og ýlfrar hátt.
En hann hættir brátt kveini sínu og varpar sér aftur í fljótið.
Hausinn á honum býr til svartan blett á grátt vatnið. Lengi kem ég auga á hann, síðan hverfur hann.
Aumingja veslings Fjörður!
Skyndilega kveður við glaðlegt gelt, litla dýrið hefur klofið strauminn á ská og komið að landi meira en kílómetra neðar, en að landi komst það…
Blautir og kaldir föllumst við í faðma.
Það er svo ljúft að hittast aftur eftir að hafa verið næstum glataður.
Á bakka Jökulsár er sæluhús. Það er skýli úr steini fyrir ferðamenn, eitt herbergi, þar sem eru til staðar og uppvafðir í poka ullargærur sem hægt er að sofa á, ofn, nokkrir mókögglar, stundum jafnvel kol.
Á eldavélinni er ketill, kastarola úr smíðajárni… vistir, hertur þorskur og lúða, stundum niðursuðudós.
En bændurinr kjósa heldur að verja nóttinni úti undir beruæ himni, því skuggalegar sögur hafa verið sagðar, þar sem sæluhúsin gegna ískyggilegu hlutverki.
Það er inni á miðju eyjarinnar sem andar fortíðarinnar hafa leitað skjóls, ekki guðirnir sem fóru og komu ekki aftur, þegar orð Krists höfðu hrakið þá burt árið þúsund, ekki Óðinn eða Þór, heldur illu andarnir, álfar og tröll, og verstir þeirra eru álfarnir… sem skemmta sér við að gera þeim mönnum ótal grikki sem voga sér að ónáða þá á þeirra slóðum og raska einangrun þeirra.
Vei þeim sem sofnar undir þaki sæluhússins.

Um leið og Einar rífur harðan þorsk úr roði segir hann við mig lágri röddu:
– Það er satt, monsjör, trúið mér. Hlustið á : tveir bræður, Friðriksson og Jónsson, fóru frá Kirkjubæ og ætluðu til Vopnafjarðar, en það skall á þá stórhríð, þegar þeir voru á leið um Jökulsárhlíð. Hestur Jónssonar datt og fótbraut sig. Reiðmaðurinn sagði þá við bróður sinn: “Farðu til sæluhússins sem er undir Smjörfjalli.” Smjörfjall er eldfjall, þar sem allir vita að andar myrkursins hafast við óbeislaðir…
Friðriksson fann sæluhúsið þrátt fyrir hríðina. Hann reyndi að kveikja upp eld. Ekki viðlit. Hann þreifaði eftir ullargærunum til að geta lagt sig. Engar gærur. Af mat var ekki heldur neitt. Hann varð þreyttur á þessu stríði og hnipraði sig saman og sofnaði… Skyndilega vaknaði hann við að barið var að dyrum. Tennurnar glömruðu í honum, hann signdi sig, hávaðinn þagnaði… Rétt á eftir heyrði hann að gengið var á þekjunni yfir höfði hans, og bomm, bomm, bomm, höggin hristu höfuðásinn undir þakinu og gríðarlegt vein heyrðist gegnum öskrin í storminum… Nafn hans var kallað… Röddin, það var Álfur… sem refsar hinum óforsjála, Álfur sem heimtar fórnarlamb, Álfur sem boðar dauða…
Fimm dögum seinna fundu bændur, sem framhjá fóru, Jónsson helfrosinn fyrir utan dyrnar, en inni í sæluhúsinu var Friðriksson og hló, hló, hló…

1 – Höfundur er hér á þeim slóðum sem urðu Halldóri Laxness að sögusviði, þegar hann skrifaði Sjálfstætt fólk. Bærinn, sem þeir koma að þegar þeir voru lengi búnir að ríða framhjá Ánavatni, hlýtur að hafa verið annaðhvort Veturhús eða Sænautasel, en annar þessara bæja er einmitt talinn vera Sumarhús Bjarts í skáldverkinu.

Lire la suite – chap3c / Framhald textans þriðji3c

* »Plouviers dorés », il faut lire « Pluviers doré », l’oiseau du printemps islandais.
** Lire à ce sujet la très belle trilogie romanesque de Jón Kalman Stefánsson dont le second volume « Harmur englanna, La Tristesse des anges » montre le travail difficile des postiers. Chez Gallimard.

Add a Comment