L’Île d’Enfer / Vítiseyjan chap.3c/þriðji 3c
Après le fleuve, pour la première fois, nous rencontrons les laves qui, par larges coulées, sont venues jusqu’ici.
Et c’est Dante à nouveau que j’évoque devant cette vision de l’Enfer.
A droite, à gauche, devant, derrière, partout des torrents de lave figés dans les derniers soubresauts du plus effroyable des cataclysmes.
La lave ride le ventre de la vieille terre, lasse de ce prodigieux enfantement.
Ici, la plaie est récente, elle date de quarante ans à peine ; plus loin, c’est le hérissement des roches éruptives, affectant des formes propres à frapper l’âme des hommes.
Les bêtes de l’Apocalypse ou de la mythologie, tout ce que l’imagination humaine créa dans sa peur horrible de l’inconnu, est là.
Gueules bâillant sur des gouffres d’ombre, animaux antédiluviens en route pour une chevauchée effroyable, faces grimaçantes de monstres chinois, membres tordus comme des flammes, tout se rencontre et se confond dans un même sentiment : la faiblesse de l’homme devant la redoutable volonté de Dieu.
Je ne sais comment Alighieri, sous le pur azur florentin, a conçu sa descente aux enfers, mais, tandis que mon cheval s’avance, le vent, qui vient ici en droite ligne du pôle, m’apporte les harmonies de Berlioz et de Boïto.
Et pour que la sensation soit plus cruelle, plus juste aussi, une montagne, ocre jaune et saumon, se dresse, qui fume par d’invisibles pores, et l’odeur du soufre pique la gorge et fait pleurer les yeux.
Heureusement, voici le lac Myvatn.
La Montagne Bleue est couverte de neige rosissante. La Montagne du Vent creuse, à son sommet, un cratère mort couleur de cendre, d’un gris métallique.
Le lac est bossué d’îlots formés de roches éruptives, sur les eaux calmes passe le vol oblique des canards sauvages, qui sont ici par centaines.
Et dans la paix du soir — est-ce bien le soir, cette éternelle lumière ? — je regarde la silhouette de la croix du Christ, qui se découpe, nette, sur la page du ciel. Car il y a à Rejkjahlid, une église, humble et minuscule, où le prêtre vient une fois par mois louanger le Seigneur, une église qui garde un étroit cimetière où sont rangés huit tertres herbeux.
Ici aussi, la mort est anonyme. Que sont, du reste, ces fragiles poussières devant l’effroyable majesté des paysages millénaires ?
A Rejkjahlid, il y a un petit moulin aux ailes trapues, un petit moulin juché sur un perchoir, un petit moulin à quatre marches.
Quatre marches de bois, quatre brasses de toile, un petit moulin à l’échelle de la petite église.
Le canot glisse sur les eaux vertes du Myvatn, on aborde les îlots volcaniques. Dans les roches, il y a des centaines de nids, dans les nids, des centaines d’œufs.
Des œufs de canes sauvages. En une heure, trois gamins et moi emplissons la moitié d’un baril. Les mères canards volettent en poussant leur an-a-a-an qui revient comme un refrain fatidique.
Les mâles, indifférents, font miroiter leurs plumes qui, autour du cou, sont d’un vert métallique.
Myvatn est un étonnement au milieu de la lave, une lave aux reflets d’un bleu d’acier ou d’un rouge de rouille. A Myvatn, il y a des arbres.
Des arbres ? Entendons-nous, des arbustes, hauts comme ça… Des bouleaux nains que les Islandais appellent birk et qui méritent bien leur nom latin : betula odorata, cela sent bon la myrrhe.
Les oiseaux, étonnés d’être dans un feuillage, chantent à l’infini.
C’est une région où j’aimerais rester longtemps. La Montagne Bleue est si belle, elle se découpe si nette sur le ciel, son profil se reflète si pur dans les eaux du lac… Oui, mais la Montagne du Vent, la Montagne des Cendres, la Montagne du Soufre montent la garde, attestant que les dieux enchaînés, les cyclopes géants, n’ont pas abandonné toute espérance.
Pour peu que l’on prête l’oreille, on entend le marteau de Vulcain résonner sur l’enclume, la forge est en activité, la flamme siffle, le soufflet grince.
Demain, le lac sera-t-il là ?
Cependant, les paysans travaillent, les moutons broutent l’herbe qui croît aux creux des laves ; un agneau, sur le toit du baer, tond l’herbe courte.
Les chiens rassemblent les poneys.
La vie se poursuit et la mort l’accompagne.
Dans le salon du baer, l’hôtesse m’a montré avec orgueil l’image de son fils, un garçon aux yeux clairs déjà américanisé. Il est à Winnipeg, avec les autres, tous les autres Islandais qui dans le Manitoba ont apporté les vertus de leur race.
Il est parti, et l’histoire se renouvelle d’Eric le Rouge et de son fils Lief.
Eric qui, chassé de Norvège, chassé d’Islande, suivit la route de l’Ouest.
Sur la barque non pontée, ils allaient chercher les terres nouvelles promises à leur vaillance.
Par-dessus la redoutable barrière de la banquise, la côte se dessinait, coupée d’arêtes, hostile ! Groenland. Terre verte ! s’écriait le réprouvé qui ajoutait, facétieux : « Un beau nom fait toujours bien. »
On était en 983.
De Brattahild, la nef reprit sa course. Eric le Rouge et son fils Lief descendirent la côte du Labrador et pénétrèrent dans l’estuaire du Saint-Laurent.
Les fils d’Islande suivent la tradition, la terre canadienne les appelle, cette terre qu’ils découvrirent les premiers, avant les Dieppois, qui cependant devancèrent Colomb.
Les Dieppois avaient à leur bord un certain marin Alonso Pinzon, mauvaise tête, mais bon marin.
Le capitaine, un jour, le débarque à Rejkjavik.
Alonso Pinzon, en 1492 commandait la caravelle la Pinta « qui allait toujours de l’avant ».
L’astucieux Génois, chef de l’expédition, ne naviguait donc pas au hasard, mais selon le tracé d’une route que son second connaissait.
Pinzon ne voulait pas ravir la gloire de Colomb, Colomb lui doit toute la sienne.
Tous ces faits de l’histoire du monde défilent devant ma mémoire comme sur un écran. De l’humble baer où je suis, un fils est parti pour la Terre nouvelle, comme ses frères d’autrefois.
A la saga qui dit les exploits de ceux-ci, un chant s’ajoutera pour célébrer celui-là, puisque les exilés de New-Island, de Winnipeg, gardent la Tradition Sacrée.
Pendant la veillée, le paysan m’a dit :
– Ton père, que faisait-il ?
– Ceci.
– Et son père à lui ?
– Cela.
– Et le père de son père ?
– Il était docteur dans un petit village, au sud de mon pays.
– Bien. Et son père à lui ?
Un geste insoucieux et je réponds :
– Ma foi, je n’en sais rien.
Le paysan s’étonne, il me considère avec une pointe de pitié au coin de l’œil, une moue de mépris au coin de la lèvre, et avec fierté il déclare :
-Moi, je suis fils d’un tel, qui était fils d’un tel, lequel était fils d’un tel.
Volubile, il ajoute :
– Je peux remonter ainsi jusqu’à l’ancêtre qui est venu aux premiers jours, avec Ingolfur et Hjorlejfur.
Ce paysan n’est pas une exception. Quatre-vingt-dix pour cent des Islandais peuvent ainsi dresser leur arbre généalogique depuis ses rameaux récents jusqu’aux racines profondément enfoncées dans la nuit du Passé.
Et cela les sagas le prouvent, les sagas, plus belles que les chansons de geste médiévales ou les récits chantés par les rapsodes errant dans les bourgs de l’Hellade.
Mot gothique saeja : ce qui se dit.
Islandigabok, saga d’Are Frode, Landnamabok, saga de Sturla Tordsson, qui nous ont conservé 1300 noms de personnes et 1400 noms de lieux.
L’Histoire s’est brodée, fil à fil, pendant les longues nuits polaires.
Ces hommes, qui venaient de Norvège, trouvèrent une terre désolée ; tout leur manquait, tout fut leur œuvre…
Et dans l’île d’Enfer, sentant leur isolement, ils éprouvèrent le besoin de perpétuer leur souvenir.
Tradition orale d’abord, tradition écrite ensuite.
Récits toujours authentiques, chroniques brèves au ton impersonnel… » Un tel, tel jour, a fait cela »… « Ceci se passait là ».
Celui de Winnipeg ne dira pas : « Je m’appelle ainsi, mon père était un tel… », il écrira : « Un jour, de telle année, Sigurd Sigurdson arriva. Il venait du baer de Rejkjahlid, sur les bords du lac Myvatn… Son père… »
Ainsi, les races ne meurent pas.
Le baer est construit sur la lave. Il a trois façades de bois non peint. Le long de ces façades, il y a des chapelets de poissons séchés ; au milieu, l’écusson de la poste : « Landissima Stöd. »
Sur une plaque d’émail, il y a un faucon blanc sur fond d’azur. Le faucon, blason de l’Islande.
A peuple issu de pirates, il fallait pour emblème une bête de proie, et ce faucon est blanc de la blancheur et de la pureté des immensités vierges.
Comme je cinématographiais les bords du lac et la montagne, le paysan a dit à son ami :
– Le Français est un officier qui « lève » des plans pour son pays.
Þegar við erum komnir yfir fljótið, hittum við í fysta sinn fyrir hraun sem hefur runnið alla leið hingað í breiðum straumum.
Og aftur er það Dante sem mér kemur í hug við þessa vítissýn.
Til hægri, til vinstri, framundan, að baki, hvarvetna eru hraunstraumar sem storknað hafda í síðustu fjörbrotum hinna skelfilegustu hamfara.
Hraunið gerir hrukkur á kvið gamla landsins sem er þreytt á þessum dæmalausu fæðingum.
Hér er sárið nýtt, varla fjörutíu ára gamalt. Lengra í burtu eru úfnir hraundrangar sem hljóta að horfa harkalega við sálum manna.
Dýrin úr Opinberunarbókinni eða goðafræðinni, allt það sem ímyndunarafl mannanna hefur búið til í hryllilegum ótta sínum við hið óþekkta, það er þarna komið.
Gapandi gin yfir myrkum gjám, forsöguleg dýr á uggvænlegu ferðalagi, grettin andlit sem á kínverskum ófreskjum, snúnir limir einsog í logum, allt er þar til staðar og fléttast saman í eina tilfinningu: vanmátt mannsins gangvart óttalegum vilja guðs.
Ég veit ekki hvernig Dante Alighieri hefur látið sér detta í hug för sína ofan í víti, hann sem hafði yfir sér bláan himin Flórensborgar, en meðan hesturinn minn ber mig áfram, ber vindurinn mér beina leið frá norðurheimsskautinu samhljóma Berlioz og Boitos.
Og til að gera áhrifin enn grimmilegri, og sömuleiðis réttari, rís þarna gulbrúnt og grábleikt fjall, og reykir stíga upp úr ósýnilegum opum þess, en brennisteinsfýlu leggur fyrir vit manna, svo tár koma fram í augum.
Til allra hamingju er Mývatn hér.
Bláfjall er þakið roðnandi mjöll. Vindbelgur hefur á toppi sínum útslokknaðan gíg. Ösku og málmgráan.
Upp úr vatninu reka smáeyjur kryppur sínar gerðar úr hraungrýti, en skáhallt við það fljúga villiendur sem eru hér hundruðum saman.
Og í kyrrð kvöldsins – er það annars kvöld, þetta sífellda ljós ? – horfi ég á kross Krists sem þarna ber við himin, skýran og greinilegan, því kirkja er í Reykjahlíð, ofurlítil og auðmjúk, en presturinn kemur þangað einu sinni í mánuði til að lofa drottin, kirkja sem varðveitir lítinn kirkjugarð, þar sem eru átta grasvaxin leiði.
Einnig hér er dauðinn nafnlaus. Hvað er líka þetta veika duft anspænis ógnarvaldi þessa forna landslags ?
Í Reykjahlíð er lítil mylla með breiðum vængjum, lítil mylla uppi á staurum, lítil mylla með fjórum þrepum.
Fjögur timburþrep, fjórir faðmar af segli, lítil mylla í samræmi við litlu kirkjuna.
Kænan rennur yfir grænar öldur Mývatns, við förum að hraunmynduðu eyjunum. Í dröngunum eru hundruð hreiðra, í hreiðrunum hundruð eggja.
Það eru egg villianda. Á einni klukkustund tínum við í hálft kvartil, ég og þrír drengir. Endurnar flögra um og garga sitt bra-bra sem verður einsog viðvörunarstef.
Steggirnir eru skeytingarlausir og láta skína á fjaðrir sínar sem eru málmgrænar kringum hálsinn.
Mývatn er furðuverk í miðju hrauninu, hrauni sem speglast stálblátt eða ryðrautt. Við Mývatn eru tré.
Tré ? Engan misskilning, það eru smávaxin tré, svona há… Dvergvaxnar bjarkir sem Íslendingar kalla birki og bera með réttu latneska heitið sitt : betula odorata, það ilmar vel.
Fuglarnir eru undrandi á því að vera á laufguðum greinum og þeir syngja án afláts.
Þetta er staður, þar sem ég vildi vera langdvölum. Bláfjall er svo fallegt, það sker sig svo greinilega frá himninum, svipur þess speglast svo hreinn í vatninu… En Vindbelgur, Hverfjall (1) og Námafjall standa vörð og bera því vitni, að hlekkjaðir guðirnir, risarnir miklu, hafa ekki gefið upp all von.
Ef menn leggja við hlustir, geta þeir heyrt hamar Vúlkanusar glymja á steðjanum, smiðjan er í gangi, eldurinn hvæsir, físibelgurinn blæs.
Verður vatnið hér á morgun ?
Bændurnir ganga að vinnu sinni, hvað sem þessu líður, sauðfé þeirra bítur grasið sem vex í hraunsprungunum, lamb kroppar snöggt grasið á bæjarþakinu.
Hundarnir smala saman hestunum.
Lífið heldur áfram og dauðinn fylgir því.
Í stofunni á bænum sýndi húsfreyja mér hreykin mynd af syni sínum, bjarteygum pilti sem orðinn er amerískur álitum. Hann er í Winnipeg ásamt hinum, öllum hinum Íslendingunum sem borið hafa verðleika ættstofns síns til Manitoba.
Hann fór burt, og sagan af Eiríki rauða og syni hans endurtekur sig.
Eiríkur var rekinn úr Noregi, rekin frá Íslandi, og hann lagði leið sína vestur.
Á opnum bát fóru þeir að leita þeirra nýju landa sem dirfska þeirra gaf fyrirheit um.
Yfir ógnarlega ísbreiðuna gaf að líta ströndina, skorna fjallakömbum og fjandsamlega! Landið græna! hrópaði hinn bannfærði, og bætti við snjallyrði: Fagurt nafn er æ til góðs.
Það var árið 983.
Frá Brattahlíð var aftur siglt. Eiríkur rauði og Leifur sonur hans fóru í land á strönd Labrador og sigldu upp í árósa Saint-Laurent.
Synir Íslands eru hefðinni trúir, kanadískt land kallar á þá, þetta land sem þeir fundu fyrstir, fyrr en sæfararnir frá Dieppe sem þó voru á undan Kólumbusi.
Þeir frá Dieppe höfðu á skipi sínu sjómann einn, að nafni Alonso Pinzon, sem var hrotti, en góður sjómaður.
Dag nokkurn setti skipstjórinn hann á land í Reykjavík.
Alonso Pinzon stjórnaði 1492 karavellunni Pintu “sem ætíð fór á undan”.
Genúamaðurinn slóttugi, sem var foringi leiðangursins, lét sem sé ekki tilviljun ráða stefnunni. Heldur sigldi þá leið sem stýrimaður hans þekkti.
Pinzon var ekkert á því að gefa Kólumbusi dýrðina, Kólumbus á honum alla sína að þakka.
Alla þessa atburði í sögu heimsins ber fyrir hugskotssjónir mér einsog á kvikmyndatjaldi. Frá litla bænum, þar sem ég nú er staddur, hefur sonur farið til Nýja landsins einsog bræður hans fyrrum.
Við söguna sem skýrir frá dáðum þeirra sem fyrr fóru bætist ljóð til frægðar þeim sem nú hafa farið, því landnemarnir á Nýja-Íslandi og í Winnipeg viðhalda heilagri arfleifð.
Á kvöldvökunni sagði bóndinn við mig:
– Hvað gerði faðir þinn ?
Þetta.
– Og hans faðir ?
– Hann var læknir í litlu þorpi í suðurhluta lands míns.
– Já, og hans faðir ?
Kæruleysisleg viðbrögð hjá mér, og ég svara :
– Herra minn trúr, það hef ég ekki hugmynd um.
Bóndinn er undrandi, það vottar fyrir meðaumkun í augum hans, þegar hann virðir mig fyrir sér, ekki laust við fyrirlitningardrætti í munnvikunum, og hann lýsir stoltur yfir :
– Ég er sonur þessa sem var sonur þessa og hann var sonur þessa.
Hann heldur áfram mælskur :
– Ég get rakið þetta alveg til forföður míns sem kom hingað við upphaf landnáms með Ingólfi og Hjörleifi.
Bóndi þessi er engin undantekning. Níutíu prósent Íslendinga geta þannig rakið ætt sína frá næstu forfeðrum og langt aftur í myrkustu fortíð.
Íslendingasögurnar sanna þetta einnig, sögurnar sem eru fegurri en kappakvæðin frönsku frá miðöldum eða frásögurnar sem farandsöngvarar sungu í þorpum Hellas forðum.
Gotneskt orð er saeja : það sem sagt er.
Það eru Íslendingabók, saga eftir Ara fróða, og Landnámabók, saga eftir Sturlu Þórðarson, sem hafa varðveitt 1300 mannanöfn og 1400 staðanöfn.
Sagan hefur saumast spor fyrir spor á löngum heimskautsnóttum.
Mennirnir, sem komu frá Noregi, stigu á hrjóstugt land. Þá skorti allt til alls, allt var þeirra verk…
Og þegar þeir fundu til einangrunar sinnar á eyju elds og ísa, höfðu þeir þörf fyrir að viðhalda minningum sínum.
Munnleg geymd í fyrstu, síðan tók ritunin við.
Frásagnirnar eru allar með sama sniði, stuttar króníkur með ópersónulegum blæ… Maður nokkur gerði þetta á tilteknum degi… Þar gerðist þetta.
Sá sem fór til Winnipeg mun ekki segja : Ég heiti þetta, faðir minn var þessi maður… Hann mun skrifa: Dag nokkurn, þetta ár, kom Sigurður Sigurðsson hingað. Hann var frá Reykjahlíð við Mývatn… Faðir hans…
Þannig deyr kynstofninn ekki.
Bærinn er byggður á hrauni. Á honum eru þrír stafnar úr ómáluðu tmbri. Framan á stöfnunum eru bönd úr fiskum sem verið er að láta síga úr. Í miðjunni er póstskjöldur : “Landsímastöð”.
Á gláhúðaðri plötu er hvítur fálki á bláum grunni. Fálkinn er skjaldamerki Íslands.
Fyrir þjóð sem komin er af víkingum þurfti að hafa merki með ránfugli, og fálki þessi er hvítur eins og hreinleiki ósnertrar víðáttu.
Þegar ég var að taka kvikmyndir af vatnsbökkum og fjallinu, sagði bóndinn við leiðsögumann minn :
Fransmaðurinn er liðsforingi sem er að gera hér kortmælingar fyrir land sitt.
1 – Nöfn fjallanna hefur höfundur á frönsku. Það sem hann kallar Montagne des cendres (öskufjall) giska ég á að eigi að vera Hverfjall.
Lire la suite – chap 4/ Framhald textans fjórði 4
Námaskarð qu’on appelle maintenant plutôt Hverarönd. Une ancienne mine de soufre dans un site géothermal naturel. Le long de la route N 1, de nombreux caïrns, rappellent le chemin suivi par Rouquette et Einar. 1985
La petite ville de Reykjahlíð entre coulée de lave du 15è siècle et le volcan explosif Hverfjall.
