L’Île d’Enfer / Vítiseyjan chap.2/annar 2
II
DANS LES BRUMES D’ISLANDE
eydisfjord, là-haut, sous le cercle polaire, par 65° 16’ de latitude nord et 14° de longitude. Un fjord étranglé entre deux parois de basalte dont les escarpements sont à pic et les sommets couverts de neiges éternelles. Au fond de la passe, un port naturel où les morutiers, les baleiniers et les chasseurs de phoques trouvent un abri sûr, par gros temps, à la condition d’éviter les roches sournoises de la pointe Dalatangi et les récifs de la côte de Skàlanes à Vogahnuta.
A la condition également qu’il n’y ait pas de brumes. Le steamer Sterling s’est perdu, il y a trois semaines, pour avoir voulu forcer le brouillard.
Au mouillage de Vest-Dalseyri, il y a cinq chalutiers de Fécamp.
Les hardis marins de France accomplissent ici un labeur qui mérite d’être cité en exemple. Qui dira la vaillance de ces équipages subissant, sous un climat des plus durs, les rafales et les paquets de mer, travaillant parfois avec de l’eau jusqu’à la ceinture, accomplissant la rude besogne des morutiers, dix-huit ou vingt heures durant !
Sans se plaindre, sans grommeler, gaiement, à la française, nos matelots chalutent, taillent, coupent et salent le poisson.
Nous portons avec nous le courrier. Et les garçons de Paimpol, de Saint-Malo, d’Yport ou de Boulogne tendent vers nous leurs mains crevées d’ampoules et rongées par la saumure.
Je les ai tenues entre mes doigts, les pauvres chères choses à l’écriture hésitante et malhabile tracées par le femme ou la maman qui, depuis cinq mois, attend celui qui est parti. Et ceux qui sont partis attendent les lettres qui les poursuivent de port en port, de mouillage en mouillage, de Rejkjavik à Seydisfjord, de Seydisfjord au cap Nord, du cap Nord aux îles Westmann.
Des noms sonnent, gais ou rudes, selon la province. Les gars s’avancent de leur démarche balancée ; seuls leurs yeux, qu’ils ont clairs, se paillettent de joie. La lettre est légère dans leurs doigts, mais on sent qu’elle est lourde d’espérance ; un geste furtif la cache entre la vareuse et le gilet de flanelle rouge, uniforme de nos terreneuvas et de nos islandais.
Ils la liront ce soir, en cachette, sur le gaillard d’avant. Les marins de France ont la joie simple et solitaire ; pour l’instant, l’ouvrage appelle, on l’accomplit avec d’autant plus de cœur que, les soutes pleines, on pourra repartir…
De la passerelle, je les vois s’activer, sans un cri, sans un juron ; ils courent d’un point à l’autre, vont, viennent, avec des gestes déterminés ; les treuils manoeuvrent et grincent , les mannes d’osier s’emplissent, s’élèvent avec un balancement de droite à gauche, puis tombent avec un bruit de tonnerre dans la cale.
Jusqu’à minuit, ils ont œuvre. A quatre heures, ils sont tous à leur poste. Le froid pince, le norois cingle, mais il fait clair. Depuis plusieurs jours, le soleil est à l’horizon, l’ombre n’est pas descendue sur le fjord, et la petite ville en arc de cercle est pimpante comme un joujou trop neuf. On dirait une exposition d’urbanisme ou une Foire de Paris surgie soudainement pour quelques semaines.
Un jouet. C’est le mot et la lettre. L’église est minuscule, son clocher et ses fenêtres sont vert cru ; la poste a un toit vermillon et des fenêtres bleues ; l’hôpital, tout là-bas, un hôpital à l’échelle de la cité, dix-huit lits, dresse un fronton vert pomme sur la prairie qui essaye de verdir. Il y a, tout autour des moutons, ces moutons islandais à la toison épaisse ; les yeux, sans le vouloir, cherchent la bergère, la houlette et le traditionnel cyprès.
Il y a même une prison-maisonnette toute grise, mais, comme il n’y avait pas de prisonniers, le sage bailli a décidé de la louer à un jeune ménage. C’est une églogue en vérité, mais, hélas ! la pastorale s’arrête là. S’il y a des bergers, il n’y a pas un arbre ; quelques épinettes rampent sur la rare terre végétale.
L’imagination des auteurs grecs qui, pendant vingt siècles, nous ont conté des histoires de l’autre monde trouverait en Islande mieux que Pélion sur Ossa.
Pour comprendre ici la nature, il faut songer à l’impossible collaboration de Dante et de Rembrandt. C’est un entassement formidable de rocs de basalte, jaillis de entrailles terrestres, qui tressaillent encore malgré ce prodigieux enfantement. Des vallées entières sont comblées par la lave, et les pics hérissent leurs aiguilles de granit.
La flamme blanc et bleu – les couleurs de l’Islande – flotte à la cime des mâts. La ville a pris un air de fête pour célébrer l’anniversaire du citoyen qui a donné la liberté à son pays.
Le soleil joue sur les eaux vertes du fjord, le soleil faisant étinceler, là-haut, les neiges et dont les rayons paillettent les cascades qui, par centaines, dégringolent des monts.
Cette fête du soleil et de la neige est toujours pour moi un émerveillement, et je songe à Marrakech, la ville rouge, trois fois ceinturée de remparts, qui berce son indolence islamique au doux balancement des millions de palmes de son oasis, tandis qu’à l’horizon se dresse la redoutable barrière de l’Atlas.
Hélas ! ici, on chercherait en vain une symphonie naturelle pour magnifier la gloire du printemps.
Les elfes, qui veillent dans les gorges ou dansent sur les plateaux, ne sont pas couronnés de thym et de marjolaine, comme ceux qui furent chers au poète. Bouleaux nains et saxifrages sont la parure de cette ingrate terre ; de-ci, de-là, le bouquet fragile de la « fleur d’agneau » met l’éclat mauve de ses multiples paupières. C’est toute la grâce du renouveau.
Grain à grain, au cours des siècles, dans des trous de lave ou le creux des rochers, la terre végétale a formé une maigre couche où s’accrochent désespérément des plantes qui s’entêtent à ne pas mourir.
… Le soleil met des nappes lumineuses aux pentes des toits clairs, et dans des jardinets minuscules de vieilles dames se penchent, pétrissant la terre de leurs doigts osseux afin de n’en point perdre la moindre molécule.
A force de tendresse attentive, elles ont la récompense de quelques fleurs. Mme Gudmüsen a, dans son jardin, une couronne de pâquerettes à collerette rouge, une touffe de myosotis et trois pensées ; la femme du pasteur n’en a que deux, mais elle a mis tout son espoir dans la promesse d’un géranium grand comme la main.
II
Í ÍSLENSKU ÞOKUNNI
Seyðisfjörður, norður undir heimskautsbaug, 65 16’ norðlægrar breiddar og 14 vestlægrar lengdar. Fjörðurinn er í kví milli tveggja brattra basaltveggja sem efst eru þaktir eilífum snjó. Í botni fjarðarins er náttúruleg höfn, þar sem þorskveiðiskip, hvalfangarar og selveiðiskip hafa skjól í vondum veðrum, ef þeir fá sneytt hjá varasömum klettunum á Dalatanga og skerjunum við ströndina frá Skálanesi að Vogahnútu.(1)
Svo framarlega sem ekki er þoka. Gufuskipið Sterling strandaði þremur vikum áður, þegar það ætlaði að bjóða þokunni byrginn.
Þegar við fórum framhjá, sáum við toppinn á stórsiglunni og nokkurt vogrek sem straumurinn ber á haf út.
Á skipalæginu við Vestdalseyri eru fimm togarar frá Útgerðinni í Fécamp.
Hinir hraustu frönsku sjómenn vinna hér verk sem er nauðsynlegt að skýra frá. Hver getur ímyndað sér hreysti þessara áhafna sem vinna stundum í sjó upp að beltisstað í harðasta loftslagi sem um getur, þola ágjafir og stórsjó og vinna erfiðisverk þorskveiðimanna átján eða tuttugu tíma samfleytt !
Sjómennirnir okkar trolla, skera, fletja og salta fiskinn án þess að kvarta, án þess að mögla, en hafa uppi glaðværð að frönskum hætti.
Við flytjum póstinn með okkur. Og piltarnir frá Pompól, frá Saint-Malo, frá Yport og frá Boulogne teygja til okkar hendur sínar, blöðrusprengdar og saltnagaðar.
Ég hef haldið milli fingra mér á þessum lítilfjörlegu, ástfólgnu bréfmiðum með hikandi og klaufalegri skrift sem eiginkona eða mamma hefur párað, þær sem beðið hafa í fimm mánuði eftir þeim sem fóru. Og þeir sem fóru bíða bréfanna sem elta þá frá höfn til hafnar, frá einu skipalægi til annars, frá Reykjavík til Seyðisfjarðar, frá Seyðisfirði að Hornbjargi, frá Hornbjargi til Vestmannaeyja.
Nöfnin hljóma glaðleg eða hörð eftir því hvaðan bréfin eru, piltarnir koma jöfnum skrefum, en augu þeirra eru björt og tindra af gleði. Bréfið er létt milli fingranna, en skynja má, að það er þungt af vonum, falið með skjótu handtaki milli mussunnar og rauðu treyjunnar sem er einkennisbúningur sjómanna okkar við Nýfundnaland og Ísland.
Þeir lesa þau í kvöld í laumi frammi í lúkar. Frönsku sjómennirnir eiga sér einfalda og einslega gleði. Í svipinn er það vinnan sem kallar. Menn ganga að henni af enn meira kappi en fyrir það, að þegar lestarnar eru fullar, geta þeir haldið heim á leið…
Frá brúnni sé ég þá starfa án nokkurra hrópa, án nokkurra formælinga. Þeir eru á hlaupum frá einum stað til annars, koma og fara, ákveðnir í hreyfinum. Það ískrar í talíum, þegar tekið er í þær, tágakörfurnar fyllast, lyftast og vaggast til hægri og vinstri, falla síðan með urgandi þrumuhljóði ofaní lestina.
Allt til miðnættis eru þeir að verki. Klukkan fjögur eru allir komnir til starfa. Kuldinn bítur, útnyrðingurinn hamast, en það er bjart. Í nokkra daga hefur sólin ekki sigið niður fyrir sjóndeildarhringinn, rökkur hefur ekki lagst yfir fjörðinn, og bogadreginn smábærinn er geislandi einsog nýtt leikfang. Það mætti halda, að hér hefði borgarsýningu og Parísarmarkaði í skjótheitum verið komið fyrir til nokkurra vikna.
Leikfang. Það er orð að sönnu. Kirkjan er ógnarlítil, turninn og gluggarnir eru málaðir sterkgrænum lit, þakið á pósthúsinu er rautt og gluggarnir bláir, spítalinn er þarna í stærðarhlutfalli við bæinn og hefur átján rúm. Ljósgræn forhlið hans snýr út að haganum sem er að reyna að grænka. Allt í kring er sauðfé, þessar ullarmiklu íslensku kindur. Augu mín leita ósjálfrátt að hjarðmeynni, smalastafnum og hinum hefðbundna sýprusviði.
Hér er jafnvel fangelsiskofi grár, en þar sem engir fangar eru til staðar, hefur bæjarfógetinn af skynsemi sinni ákveðið að lejgja hann ungum hjónum. Hjarðljóð í sannleika sagt, en því miður, það nær ekki lengra. Þótt smalar finnist, er hvergi tré að sjá. Nokkrar grenihríslur gægjast upp úr fáséðum gróðri.
Ímyndunarafl grísku höfundanna, sem í tuttugu aldir hafa sagt okkur sögur frá öðrum heimi, hefðu fundið eitthvað betra á Íslandi en Pélion á Ossa.(2)
Til að skilja náttúruna hér þyrfti að gera ráð fyrir því sem óhugsandi er, það sem væri samvinna Dantes og Rembrandts. Það eru óskaplegir haugar af blágrýtisbjörgum sem hafa gusast úr iðrum jarðar sem ennþá skelfur, þo fæðing þessi furðuleg sé hjá liðin. Heilir dalir eru þaktir hrauni, og tindarnir beina granítbroddum sínum til himins.
Blá og hvíti fáninn – en þetta eru litir Íslands – blaktir á stöngum. Bærinn hefur sett upp viðhafnarsvip til að halda hátíðlegt afmæli þess manns sem færði þjóð sinni frelsi.
Sólargeislarnir leika á grænum öldum fjarðarins, sólargeislarnir sem láta fannirnar glitra þar efra og merla fossana sem skoppa hundruðum saman ofan fjallahlíðarnar.
Þessi hátíð sólar og snævar er mér sífellt undur, og ég fer að hugsa um Marrakesh (3), borgina rauðu sem er umgirt þreföldum virkismúrum og vaggast í íslömsku kæruleysi við hreyfingu milljón pálma í vin sinni, en úti við sjónarrönd rísa ógnarleg virki Atlasfjalla.
Hér væri hinsvegar til einskis að leita hinnar eðlilegu hljómkviðu til að magna vorið.
Álfarnir, sem vaka í gljúfrunum og dansa á heiðunum, eru ekki krýndir ilmandi kryddjurtum einsog þeim sem skáldum voru kærar. Dvergvaxið birki og steinbrjótar eru skart þessa hrjóstruga lands, en hér og hvar má sjá breiður af lambagrasi ljóma með sín mörgu bleiku augu. Það er öll sú náð sem hér veitist til endurnýjunar.
Í hraunsprungum og klettaskorum hefur gróðurinn í aldanna rás lagt fræ við fræ og myndað þunnt lag sem jurtirnar halda sér dauðahaldi í, þær sem þrjóskast við að lifa.
… Sólin leggur skínandi dúka á björt, hallandi þökin, og í ofurlitlum jurtagörðum bogra gamlar konur, hnoða moldina milli beinaberra fingra sinna til að missa ekki smæstu örðu.
Umbun þeirra fyrir kærleiksríka umönnun eru nokkur blóm. Frú Guðmundsen hefur í garði sínum eina fagurfífilskrónu með rauðum pípukraga, einn brúsk af gleymmérei og þrjár stjúpmæður. Kona prestsins á ekki nema tvær slíkar, hún hefur bundið allar sínar vonir við blágresi sem er á stærð við mannshönd, og lofar góðu.
1. Vogahnuta hef ég kallað Vogahnúta, en ekki fundið það nafn á kortinu. Hér hefur orðið brenglun hjá höf.
2. Pelíon og Ossa eru fjöll í Grikklandi.
3. Marrakesh er borg í Marokkó.