L’Île d’Enfer / Vítiseyjan chap.2a/annar 2a
C’est jour de fête. Les Islandaises à corselet de velours brodé d’or, à tablier de soie changeante, passent au trot de leurs poneys.
Des pêcheurs féroïens, grands et blonds, portent sur l’oreille leur bonnet de laine noire rayée de minces filets rouges.
Les mousses des chalutiers français traînent leurs godillots sur les chemins pierreux ; ils vont, petits bouts d’homme haut comme ça, roulant des épaules, pareils à de vieux loups de mer.
Ils crânent, mains aux poches, frimousses effrontées, et lancent des gaillardises aux filles qui ne comprennent pas.
La nuit, le ciel reste d’un bleu tendre, mais les eaux du fjord s’assombrissent.
Une sirène déchire le silence. L’écho se répercute et s’agrandit. C’est le morutier Normandie qui entre dans la passe. Le capitaine Maillard, un beau marin qui aurait jadis fais un magnifique corsaire, est debout sur la passerelle ; ses matelots et lui tiennent la mer depuis quatre mois. Depuis quatre mois, ils tournent en rond autour de l’Islande, du cap Nord aux îles Westmann. Ses cales regorgent de poisson. Il est fier, ils sont fiers de leur ouvrage ; ils sont hâlés, jaunis, brûlés par les embruns et par le froid. Ils sont effroyablement beaux. Et le vers de Tristan Corbière est juste qui dit :
Leur tête a du requin et du petit Jésus.
Dans le chalut, parmi les milliers de morues, un apokal s’est laissé prendre. Le monstre aux dents aiguës gît sur le pont, grisâtre, rond, visqueux et flasque.
Dix hommes le poussent par-dessus bord ; il tombe sur l’appontement de bois avec un bruit mou. On l’éventre, il a dans l’estomac dix-sept grandes morues.
Trois Islandais sont venus, silencieux et graves ; ils ont dépouillé la bête, ils l’ont coupé en lanières de soixante-quinze centimètres après avoir mis soigneusement le foie de côté, un foie énorme qui donnera quinze à vingt kilogrammes d’une huile meilleure que l’huile de foie de morue. On emploie cette huile ici à des usages médicaux. Elle est souveraine, paraît-il, contre les maux de gorge.
Les trois hommes s’activent, les couteaux fendent la chair d’un blanc laiteux, les filets découpés sont enterrés.
Dans un mois, ils viendront les reprendre, les nettoieront, et, pendus à un crochet, ils sécheront à l’air libre pendant un an, après quoi ce sera un régal de fin gourmet… si le cœur vous en dit…
les moutons errent, faméliques, sur la montagne, flanqués d’agnelets d’une agilité surprenante.
Ils viennent sur l’appontement, happant ce qui tombe : croûte de pain, tête de morue, entrailles de poissons ou cordage oublié.
Nuit et jour, en toute saison, même par les froids noirs d’hiver, ils vont ainsi, errants et pitoyables.
Les vieux béliers terriblement cornus, dressés sur la pointe des rocs, ont l’air de monter, immobiles, la garde aux portes de l’enfer.
Loin de la ville, à l’Ouest, au milieu des tourbières, les eaux tumultueuses bercent le sommeil des morts.
Ici, sauf deux ou trois tombeaux, les morts sont anonymes. La terre est bossuée de tertres qu’une herbe courte recouvre.
Dans le coin, à gauche, une croix de bois grise, sans un nom. Un marin de France se repose là de ses courses lointaines. Il vivait pour la mer, la mer ne l’a pas pris. D’Yport ? de Fécamp ? de Paimpol ? On ne sait pas. Une fleur de myosotis a poussé là. Les chalutiers et les goélettes reviendront au port, un homme manquera… Sur la terre normande ou la terre bretonne, il y aura une veuve de plus, affalée de douleur aux marches d’un calvaire.
Demain, la fleurette mourra… Demain, la neige nivellera les morts, et le petit matelot de France ne sera plus rien, plus rien, pas même un souvenir. C’est pourquoi, cet après-midi, j’ai trouvé pour lui des prières anciennes.
Près de l’église, au fond du fjord, il est une maison de bois qui m’est chère ; à la cime de son mât flottent les couleurs françaises.
Ce matin, le bleu du ciel est pareil au bleu du drapeau, la neige inviolée est pure comme lui, la rouge saigne au soleil des souffrances subies par la patrie lointaine.
Je ne suis ni gobeur, ni chauvin, mais à travers mes pérégrinations aventureuses j’ai toujours senti de la joie en mon cœur lorsque j’ai vu claquer au vent étranger le pavillon de France.
A San Diego, à la frontière mexico-américaine, dans le plus beau pays du monde, le consul te hissa en mon honneur, drapeau !… Et j’ai eu des regrets nostalgiques.
En Alaska, au hasard des placers, tu étais ma chose et mon orgueil et ma longue espérance.
Ici, tu affirmes que la France est présente avec les meilleurs de ses fils… On te dira qu’ils sont devenus fortes têtes, qu’ils te renient, comme ils blasphèment Dieu… Ça n’est pas vrai, je te le jure. Je les ai vus se battre avec des Danois, des anglais, parce que ceux-ci avaient proclamé leur suprématie, comme je les ai vus à genoux et priant sur le pont lorsque l’esprit de Dieu passait au souffle des tempêtes.
L’attaché consulaire de France a un nom tellement impossible, quelque chose en … sen, naturellement, que les morutiers l’ont baptisé Guimy.
Guimy est un Islandais qui s’enivre royalement chaque fois que l’occasion s’en présente, et Dieu sait si, avec les équipages qui se renouvellent constamment pendant la saison de pêche, les occasions sont fréquentes.
Être ivre est son état naturel. Fort heureusement, l’Islande est sèche. Il y a des décrets prohibitifs, des lois menaçantes…
L’Islande rongée de tuberculose et d’alcool avait besoin d’une forte discipline.
S’enivrer est devenu l’apanage des classes bourgeoises, car boire est un luxe coûteux.
Le médecin, l’apothicaire, le pasteur, le consul de Norvège, le représentant britannique sont ivres tous les soirs ; l’attaché consulaire de France ne peut déroger : noblesse oblige.
Einar Jonson est mon ami. C’est un colosse bon enfant, il mesure 1 m. 97, soulève sans effort des sacs de deux cents livres ; il parle le norvégien, le danois, l’allemand, l’anglais, le français… et l’espagnol. Il a été paysan, marin, pêcheur, mécanicien, guide, acheteur de moutons ; il vend du charbon, des conserves, des couteaux, des casquettes, des chevaux, des tricots, des gants ; il représente dix firmes danoises, six maisons anglaises, trois norvégiennes. Il sait se tailler des chaussures dans une peau de phoque, soigner les poneys, traire les brebis, tondre les béliers, recoudre une vareuse ; il peut manger pendant cinq heures ou ne pas manger du tout pendant trois jours. Il peut surtout boire, il tient le whisky comme pas un …
– Einar Jonson, vous avez bu ?
Il penche vers moi sa tête, comme un oiseau qui écoute, et répond, placide :
– Possible, monsieur.
Það er hátíðisdagur : íslensku konurnar ríða út á litlu hestunum sínum, klæddar gullbródéruðum flauelstreyjum og með fagurlitar silkisvuntur.
Færeyskir fiskimenn, háir og ljóshærðir, hafa á höfði sér ullarhúfur svartar með mjóum rauðum röndum.
Messadrengirnir á frönsku togurunum draga á eftir sér klossana á grýttum götunum. Enda þótt þeir séu ekki háir í loftinu, vagga þeir sér í herðunum einsog gamlir sægarpar. Þeir reigja sig með hendur í vösum, ögrandi á svipinn, og varpa spaugsyrðum að stúlkunum sem ekki skilja hvað þeir segja.
Nótt. Himininn er áfram fölblár, en sjórinn á firðinum verður dekkri.
Skipsflauta rýfur þögnina. Bergmálið endurkastast og magnast. Það er togarinn Normandí sem er að koma inn á höfnina. Maillard skipstjóri, góður sjómaður sem hefði verið prýðilegt efni í sjóræningja hér áður fyrr, stendur í brúnni. Hann og menn hans hafa verið á sjó í fjóra mánuði. Í fjóra mánuði hafa þeir hringsólað um Ísland frá Hornbjargi til Vestmannaeyja. Lestar skipsins eru fullar af fiski. Hann er stoltur, þeir eru stoltir af verkum sínum. Þeir eru veðurbarðir og hafa roðnað og brunnið við ágjöf og kulda. Þeir eru ógnarlega fagrir, og ljóðlínan eftir Tristian Corbière er sönn, þar sem segir:
Höfuð þeirra er af hákarlsætt og Jesúbarns.
Hákarl hefur komið í vörpuna með allri þorskmergðinni. Ófreskjan með hvössu tennurnar liggur nú á þilfarinu, gráleit, sívöl, slepjuleg og skvapmikil.
Tíu menn varpa hákarlinum fyrir borð. Hann fellur á trébryggjuna með dimmu hljóði. Hann er ristur á kviðinn og í maga hans eru sautján stórir þorskar.
Þrír Íslendingar eru komnir, þögulir og alvarlegir. Þeir flá skepnuna og rista hana í sjötíu og fimm sentimetra langa þvengi eftir að hafa lagt lifrina kostgæfilega til hliðar, geysistóra lifur sem mun gefa af sér fimmtán til tuttugu kíló af lýsi sem er betra en þorskalýsið. Hér er þetta lýsi notað til lækninga : það er talið sérlega gott við hálsveiki.
Mennirnir þrír eru starfsamir, hnífarnir rista mjólkurhvítt kjötið, og þegar það er komið í lengjur er það grafið í jörð.
Mánuði seinna er það grafið upp aftur, hreinsað og hengt á króka, þar sem það þornar undir beru lofti í eitt ár, en þá er það orðið að miklu lostæti… ef menn hafa lyst á því…
Kindurnar reika hungraðar um fjöllin og litlu lömbin fylgja þeim eftr furðulega lipur.
Þær koma niður á bryggju og kroppa allt sem til fellur: brauðskorpur, þorskhausa, slóg úr fiski eða snærisafganga.
Nætur og daga, árið um kring, jafnvel í myrkum kulda vetrarins, reika þær um á þennan aumkunarverða hátt.
Gamlir hrútar með ægileg horn standa hnarreistir uppi á klettum líkt og þeir væru ósveigjanlegir verðir við hlið vítis.
Langt utan við plássið og fyrir vestan það, innanum móhlaða, þrymur áin vögguljóð sín yfir hinum dánu.
Þeir eru hér allir nafnlausir, ef undan eru skilin tvö eða þrjú leiði. Jörðin er þakin þúfum sem vaxnar eru snöggu grasi.
Í horninu vinstra megin er einn grár trékross, nafnlaus. Franskur sjómaður hvílir þar eftir langferðir sínar. Hann lifði fyrir hafið, en hafið tók hann ekki til sín. Var hann frá Yport ? Frá Fécamp ? Frá Pompól ? Um það veit enginn. Gleimmérei grær á leiðinu. Togarar og skútur munu koma heim til hafnar, einn mann vantar… Í Normandí eða á Bretaníuskaga verður einni ekkju fleiri sem gengur píslargöngu sína lostin harmi.
Á morgun deyr blómið smáa.
Á morgun jafnar snjórinn yfir hina dánu, og sjómaðurinn litli frá Frakklandi verður ekki lengur neitt, ekki neitt, ekki einu sinni minning. Þessvegna rifjaði ég upp honum til handa gamlar bænir þennan dag.
Nálægt kirkjunni í botni fjarðarins er timburhús sem mér er kært: Við hún á fánastöng þess blakta frönsku litirnir.
Þennan morgun er blámi himinsins einsog blámi fánans, óflekkuð fönnin er hrein einsog hann, úr rauðri sól blæðir þjáningum fjarlægs föðurlands.
Ég er hvorki gefinn fyrir gort né þjóðrembing, en á ævintýraferðum mínum hef ég einatt fundið til gleði í brjósti mér, þegar ég hef séð franska fánann blakta í útlendum vindi.
Í San-Diego, á landamærum Mexíkó og Norður-Ameríku, í fegursta landi heims, dró ræðismaðurinn þig að húni til heiðurs mér, fáni… og ég fylltist af heimþrá og söknuði.
Innanum málmhaugana í Alaska varst þú eign mín, stolt mitt og mín helsta von.
Hér ert þú sönnun þess að Frakkland er til staðar með bestu syni sína… Menn geta sagt þér, að þeir séu orðnir harðsvíraðir, að þeir afneiti þér, einsog þeir formæli guði… Það er ekki satt. Um það get ég borið. Ég hef séð þá slást við Dani og Englendinga af því þeir þóttust þeim meiri, og ég hef séð þá liggja á hnjánum á þilfarinu og hafa yfir bænir, þegar andi guðs fór hjá í hríðum stormsins.
Ræðismaður Frakklands heitir svo óviðráðanlegu nafni, einhverju… sen, auðvitað, að sjómennirnir kalla hann Gumma.
Gummi er Íslendingur sem drekkur sig konunglega fullan í hvert skipti sem tækifæri býðst, og það veit guð hvort tækifærin skortir með öllum þessum skipshöfnum sem sífellt endurnýjast meðan á vertíð stendur.
Það er eðlilegt ástand hans að vera fullur. Hamingjunni sé lof, að Ísland er þurrt land. Þar eru bannlög í gildi, ógnandi lög…
Á Íslandi herja bæði berklar og brennivín, svo þar veitir ekki af sterkum aga.
Drykkjuskapur er orðinn þar að forréttindum borgarastéttarinnar, því það er kostnaðarsamur munaður.
Læknirinn, lyfsalinn, presturinn, ræðismaður Noregs og breski fulltrúinn eru fullir á hverju kvöldi. Franski fulltrúinn getur ekki skorið sig úr: vandi fylgir vegsemd hverri…
Einar Jónsson er vinur minn. Hanner heljarmenni og góður drengur, einn metri og níutíu og sjö sentimetrar á hæð, hefur ekkert fyrir því að lyfta tvö hundruð punda sekkjum, talar norsku, dönsku, þýsku, frönsku… og spænsku. Hann hefur verið bóndi, sjómaður, vélamaður, leiðsögumaður, sauðakaupmaður. Hann selur kol, niðursuðuvörur,hnífa, derhúfur, hesta, prjónles, vettlinga. Hann er umboðsmaður fyrir tíu dönsk fyrirtæki, sex ensk, þrjú norsk. Hann kann að sníða sér skó úr selskinni, hirða hesta, mjólka ær, rýja hrúta, gera við sjóklæði. Hann getur verið við borðhald í fimm klukkutíma eða allsendis án matar í þrjá daga. Hann getur ekki hvað síst drukkið, hann þolir viskí hverjum manni betur…
– Einar Jónsson, þér hafið fengið yður neðan í því ?
Hann hallar höfðinu að mér einsog fugl sem er að hlusta, og hann svarar rólega :
– Má vera, monsjör.
Lire la suite – Pêcheurs d’Islande / Framhald textans Franska sjómen…
